Ζωή. Στο τέλος της, τι θα απομένει; Ένα άθροισμα ημερών ή η σπίθα της ύπαρξης που δεν έσβησε ποτέ; Αν τα ζώδια μπορούσαν να γράψουν ένα γράμμα στον μελλοντικό, 90χρονο εαυτό τους, τι θα του έλεγαν; Όχι τα τετριμμένα, όχι τις εύκολες ευχές για “υγεία” και “ευτυχία”. Αλλά τις αλήθειες τους, τις αγωνίες που έθαψαν βαθιά και τα όνειρα που δεν εξομολογήθηκαν ούτε στον ουρανό.
Ας ακούσουμε αυτές τις εσωτερικές τους φωνές. Τι γράμμα θα έστελναν στον 90χρονο εαυτό τους;
Κριός – «Δεν υπάρχει καμία μάχη που δεν άξιζε να δοθεί»
Γέρο μου,
Αν είσαι ακόμα εδώ, σημαίνει πως δεν σε νίκησε ο φόβος. Σημαίνει πως, ακόμα κι όταν λύγισες, έσφιξες τα δόντια και σηκώθηκες ξανά. Δώσε μου έναν απολογισμό: πόσες φορές λύγισες πραγματικά; Κι αν λες πως σταμάτησες να πολεμάς, θα σε ρωτήσω το εξής: ήταν επειδή βρήκες κάτι που άξιζε να προστατεύσεις;
Θυμάσαι εκείνη τη φορά που δεν είπες τίποτα; Που δεν όρμησες, δεν αντιμίλησες, δεν πάλεψες για το δίκιο σου; Ήταν επειδή μεγάλωσες ή επειδή έμαθες; Είχες την υπομονή να γίνεις σοφός ή απλώς κουράστηκες;
Ελπίζω πως ο κόσμος ακόμα σε εκνευρίζει αρκετά ώστε να θες να τον αλλάξεις, αλλά και πως επιτέλους κατάλαβες κάτι που μου πήρε δεκαετίες να υποψιαστώ: ότι η μεγαλύτερη γενναιότητα δεν είναι να επιτίθεσαι, αλλά να ξέρεις πότε να σταθείς ήσυχος μπροστά στη φουρτούνα, χωρίς να σε τσακίζει.
Και κάτι τελευταίο. Μη μου πεις πως δεν ερωτεύεσαι πια. Αν είναι έτσι, τότε κάτι έχει πάει στραβά.
Ταύρος – «Είσαι η γη που περπάτησες»
Παλιέ μου φίλε,
Άγγιξες αρκετά τη ζωή; Ήσουν απλώς περαστικός ή τη βίωσες με όλες τις αισθήσεις σου; Δεν σε ρωτάω αν έκανες καριέρα ή αν μάζεψες περιουσία – αυτά είναι απλές καταγραφές στο χαρτί. Σε ρωτάω αν περπάτησες ξυπόλυτος το πρωινό γρασίδι, αν γεύτηκες αρκετά κρασί που να αξίζει να το θυμάσαι, αν κοιμήθηκες με ανθρώπους που σμίλεψαν τη μνήμη σου σαν γλύπτες.
Είχες όρια; Μην απαντήσεις αμέσως. Ξέρω πως λες ότι ήσουν σταθερός, αλλά εγώ μιλάω για κάτι πιο βαθύ. Ήξερες πότε να κλείσεις την πόρτα σε ό,τι σε στράγγιζε ή άφηνες τη ζωή να ξοδεύεται σε πράγματα που δεν σε γέμιζαν;
Εύχομαι να βρήκες μια μουσική που δεν βαρέθηκες να ακούς. Να μάζεψες θησαυρούς που δεν ήταν αντικείμενα, αλλά στιγμές. Και πάνω απ’ όλα, να θυμάσαι πως ο χρόνος δεν είναι κάτι που κατέχεις – είναι κάτι που μοιράζεσαι.
Δίδυμος – «Είμαι ακόμα όλες μου οι εκδοχές;»
Γέρο μου χαμαιλέοντα,
Σε ποιον μεταμορφώνεσαι τώρα; Σε ποιου τη σκέψη γλιστράς και την κάνεις δική σου; Σε ποιες συζητήσεις σπαταλιέσαι, και πόσες σιωπές άφησες να σου ξεφύγουν;
Πέρασες όλη σου τη ζωή μαζεύοντας λέξεις, ιστορίες, ιδέες – τι έκανες τελικά με αυτές; Έχτισες γέφυρες ή φυλακές; Υπάρχει κάποιος που κρατά ακόμα τα γράμματά σου και θυμάται ποιος ήσουν πριν γίνεις αυτός που είσαι τώρα;
Μη μου πεις ότι κουράστηκες. Αν σταμάτησες να ρωτάς, αν έπαψες να αμφιβάλλεις, αν δεν ακούς πια τους ψιθύρους της περιέργειας στο μυαλό σου, τότε κάτι πήγε στραβά.
Ελπίζω να μην έγινα κάποιος που νόμιζε ότι ήξερε όλα τα σωστά πράγματα να πει, αλλά ξέχασε να ακούσει.
Υ.Γ. Είπες ποτέ «σε αγαπώ» χωρίς να το ντύσεις με αστεία ή λέξεις που μαλάκωναν την ένταση; Αν όχι, κάν’ το τώρα. Δεν είναι αργά.
Καρκίνος – «Έμαθες να ξεχνάς;»
Παλιά μου ψυχή,
Αν κλείσεις τα μάτια τώρα, ποιο σπίτι βλέπεις; Είναι αυτό που έχτισες, ή κάποιο που έμεινε μόνο στη μνήμη σου; Αν ανοίξεις τα χέρια, είναι γεμάτα αγαπημένους ανθρώπους ή φαντάσματα του παρελθόντος;
Θα σε ρωτήσω κάτι που πάντα φοβόσουν να αντιμετωπίσεις: έμαθες ποτέ να ξεχνάς και να αφήνεις πίσω; Να αφήνεις τους ανθρώπους που δεν ήθελαν να μείνουν, να αφήνεις τις πληγές που επέμενες να ξύνεις, να αφήνεις τις αναμνήσεις να γίνουν απλώς γλυκοί ψίθυροι αντί για βάρη που σε τραβούν πίσω;
Σε ξέρω. Θα πεις ότι έδινες τα πάντα, ότι αγαπούσες με όλη σου την καρδιά. Αλλά αγάπησες ποτέ τον εαυτό σου όσο αγάπησες τους άλλους;
Ελπίζω να έμαθες πως η αγκαλιά δεν είναι μόνο για να κρατάς, αλλά και για να αφήνεις ελεύθερο ό,τι δεν σου ανήκει. Ελπίζω πως η ζωή σου δεν έγινε ένα δωμάτιο γεμάτο αναμνήσεις, αλλά ένας κήπος που συνεχίζει να ανθίζει.
Και πάνω απ’ όλα, ελπίζω να κατάλαβες πως το σπίτι σου δεν ήταν ποτέ τα ντουβάρια. Ήσουν πάντα εσύ.
Λέων – «Η λάμψη σου δεν ήταν το φως – ήταν η φωτιά»
Γέρο βασιλιά,
Είσαι ακόμα ζωντανός ή έχεις γίνει απλώς ένα πορτρέτο στον τοίχο κάποιου άλλου; Είσαι ακόμα εκείνος που έδινε φως στους άλλους, ή έγινες σκιά αυτού που κάποτε ήσουν;
Θα σου πω την αλήθεια, γιατί ξέρω πως μπορείς να την αντέξεις: το φως σου δεν ήταν ποτέ το πιο σημαντικό. Ήταν η φωτιά σου. Ήταν η θέλησή σου να σηκώνεσαι, να παλεύεις, να γελάς δυνατά, ακόμα και όταν ο κόσμος γύρω σου γκρεμιζόταν.
Σε ξέρω. Δεν ήθελες απλώς να είσαι αγαπητός – ήθελες να σε βλέπουν πραγματικά. Αλλά έβλεπες εσύ τον εαυτό σου; Όχι μόνο τις στιγμές που ήσουν δυνατός, αλλά και εκείνες που φοβόσουν, που ήσουν μόνος, που δεν ήσουν το κέντρο της προσοχής.
Ελπίζω να κατάλαβες πως δεν ήσουν ποτέ απλώς ένας ήλιος που έλαμπε για τους άλλους. Ήσουν ένας ήλιος που έμαθε να καίει για τον εαυτό του. Και αν ακόμα έχεις αυτή τη φωτιά μέσα σου, τότε ναι – ζεις ακόμα.
Παρθένος – «Δεν ήρθες για να διορθώσεις – ήρθες για να δημιουργήσεις»
Πολυαγαπημένε μου τεχνίτη,
Πόσες ατέλειες μέτρησες στη ζωή σου; Πόσες φορές στάθηκες μπροστά σε κάτι όμορφο και σκέφτηκες πρώτα τι έπρεπε να διορθωθεί αντί να θαυμάσεις αυτό που ήταν;
Θα σε ρωτήσω κάτι που ποτέ δεν άφησες τον εαυτό σου να απαντήσει ειλικρινά: πόσο χρόνο έχασες προσπαθώντας να τελειοποιήσεις πράγματα που ήταν ήδη αρκετά όμορφα;
Ελπίζω να έμαθες πως δεν ήσουν εδώ για να φτιάχνεις – ήσουν εδώ για να δημιουργείς. Να παίρνεις κάτι χαοτικό και να του δίνεις μορφή, όχι να γίνεσαι σκλάβος της τελειότητας.
Ελπίζω να έχεις αφήσει πίσω σου κάτι που δεν είναι άψογο, αλλά είναι γεμάτο ψυχή. Και ελπίζω να βρήκες κάποιον που να σε έκανε να νιώσεις πως ήσουν αρκετός, όπως ακριβώς ήσουν, χωρίς να χρειάζεται να βελτιωθείς.
Και τώρα, αν κοιτάς πίσω, αν κοιτάς όλα όσα δημιούργησες, σε ρωτώ: είναι αρκετό;
Αν η απάντηση είναι «ναι», τότε επιτέλους κατάλαβες.
Ζυγός – «Εγώ ή εμείς;»
Παλιά μου ψυχή,
Έμαθες ποτέ ποιος ήσουν όταν δεν σε καθρέφτιζε κανείς; Ήσουν απλώς ένα όμορφο μωσαϊκό από κομμάτια των άλλων, ή κατάφερες να χαράξεις το δικό σου μονοπάτι χωρίς να φοβάσαι πως θα χαθείς;
Πάντα ήξερες πώς να φτιάχνεις γέφυρες, αλλά πόσες από αυτές ήταν για να φτάσεις κάπου που πραγματικά ήθελες; Και πόσες έμειναν μισοτελειωμένες επειδή φοβήθηκες τη μοναξιά του να περπατάς χωρίς κάποιον δίπλα σου;
Στα 90 σου, σε ρωτάω: αρκέστηκες στο να είσαι αρεστός ή τελικά έμαθες να είσαι αυθεντικός;
Ελπίζω πως, πέρα από τα χαμόγελα, τις ευγενικές κινήσεις και τις κομψές υποχωρήσεις, έφτιαξες μια ζωή όπου η αγάπη δεν ήταν διαπραγμάτευση, αλλά επιλογή.
Και αν, κάποια στιγμή, κατάφερες να κοιτάξεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη και να πεις «είμαι αρκετός, ακόμα κι αν κανείς δεν με κοιτάζει», τότε επιτέλους κατάλαβες.
Σκορπιός – «Έμαθες να πεθαίνεις για να ξαναγεννιέσαι;»
Γέρο μου σκοτεινέ ταξιδιώτη,
Πόσες φορές ξέσκισες το δέρμα σου και έγινες κάτι άλλο; Πόσες φορές έκαψες τα πάντα για να δεις αν μπορείς να ξαναγεννηθείς από τις στάχτες σου;
Όχι, δεν σε ρωτάω αν επέζησες. Αυτό το ξέρω ήδη. Σε ρωτάω αν έζησες. Αν αγάπησες χωρίς να φοβάσαι την απώλεια. Αν έδωσες χωρίς να μετράς τι θα πάρεις πίσω. Αν τόλμησες να δείξεις τις πληγές σου χωρίς να ανησυχείς μήπως γίνεις ευάλωτος.
Και το πιο σημαντικό: έμαθες ποτέ να συγχωρείς; Όχι τους άλλους – μα τον εαυτό σου. Για όλα εκείνα που δεν μπόρεσες να ελέγξεις, για όλα εκείνα που σου ξέφυγαν μέσα από τα δάχτυλα.
Ελπίζω πως δεν έγινες ένα φρούριο από μυστικά, αλλά μια ψυχή που έμαθε να αφήνει το φως να μπει. Γιατί αν στα 90 σου ακόμα ζεις στο σκοτάδι, τότε ποιο ήταν το νόημα όλων αυτών των μαχών;
Τοξότης – «Το ταξίδι δεν είχε ποτέ τέλος»
Αγαπημένε μου τυχοδιώκτη,
Πού είσαι τώρα; Είσαι ακόμα στο δρόμο ή τελικά βρήκες κάπου να σταθείς; Κι αν σταμάτησες, ήταν γιατί κουράστηκες ή γιατί βρήκες κάτι που άξιζε να μείνεις;
Μη μου πεις ότι έγινες κάποιος που σταμάτησε να ρωτάει «γιατί;» και «τι άλλο υπάρχει εκεί έξω;». Αν είναι έτσι, τότε κάτι χάσαμε στο δρόμο. Το ταξίδι σου δεν ήταν ποτέ απλώς γεωγραφικό – ήταν υπαρξιακό.
Ελπίζω να μην πέρασες τη ζωή σου απλώς κυνηγώντας κάτι καινούριο, αλλά να έμαθες να εκτιμάς και ό,τι ήδη είχες. Γιατί η ελευθερία δεν είναι απλώς να τρέχεις – είναι και να ξέρεις πότε να σταθείς και να πεις: «αυτό εδώ είναι αρκετό».
Και αν στα 90 σου έχεις ακόμα μια βαλίτσα δίπλα στο κρεβάτι, αν η περιέργειά σου δεν έχει σβήσει, αν τα μάτια σου ακόμα αστράφτουν στη σκέψη μιας νέας περιπέτειας – τότε ναι, τα κατάφερες.
Αιγόκερως – «Δεν ήσουν το έργο σου – ήσουν ο άνθρωπος πίσω από αυτό»
Σοφέ μου γέρο,
Κοίτα πίσω. Τι βλέπεις; Μια σκάλα που ανέβηκες ή μια κορυφή που δεν έμαθες ποτέ να απολαμβάνεις;
Εγώ ξέρω πώς ήσουν. Πάντα κάτι άλλο να φτάσεις, πάντα κάτι άλλο να πετύχεις. Η επιτυχία δεν ήταν ποτέ αρκετή, γιατί το «αρκετό» δεν ήταν λέξη στο λεξιλόγιό σου. Αλλά στα 90 σου, επιτέλους μπορώ να σε ρωτήσω: έμαθες να σταματάς;
Έμαθες να γιορτάζεις όσα κατάφερες αντί να σκέφτεσαι τα επόμενα; Να αφήνεις το βλέμμα σου να περιπλανιέται πέρα από το επόμενο βήμα;
Ελπίζω πως δεν ήσουν απλώς το όνομά σου πάνω σε επιτυχίες. Ελπίζω πως ήσουν κάποιος που ήξερε να γελά, να χαλαρώνει, να αφήνεται. Και πάνω απ’ όλα, ελπίζω πως έφτιαξες σχέσεις που δεν βασίζονταν μόνο στο καθήκον, αλλά και στην αγάπη.
Γιατί στο τέλος, κανείς δεν θα θυμάται πόσο σκληρά δούλεψες. Θα θυμούνται αν ήσουν εκεί.
Υδροχόος – «Μην κλειδώσεις ποτέ τον νου σου»
Παλιέ μου επαναστάτη,
Έχεις ακόμα εκείνη τη σπίθα μέσα σου; Εκείνη την ακατανίκητη περιέργεια, εκείνο το φτερούγισμα στο στήθος όταν ανακαλύπτεις κάτι νέο;
Πέρασες τη ζωή σου ανατρέποντας τα πάντα, βλέποντας τον κόσμο μέσα από έναν φακό που οι άλλοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν. Αλλά σε ρωτάω: ποιος ήταν εκείνος που κατάφερε να ανατρέψει εσένα;
Ελπίζω πως δεν έκλεισες ποτέ το μυαλό σου. Ότι δεν έγινες κάποιος που πίστεψε πως τα ήξερε όλα. Ότι άφησες τον εαυτό σου να αμφισβητήσει ακόμα και τις πιο βαθιές του αλήθειες.
Και πάνω απ’ όλα, ελπίζω πως δεν ήσουν μόνο μια ιδέα, ένα όραμα, μια επανάσταση. Ελπίζω πως ήσουν άνθρωπος. Ελπίζω πως δεν έμεινες μόνος.
Γιατί, ξέρεις, η ελευθερία δεν έχει νόημα αν δεν υπάρχει κάποιος να τη μοιραστείς.
Ιχθύς – «Το όνειρο ήταν πραγματικό – ήσουν εσύ»
Αιώνιε ονειροπόλε,
Τι έμεινε από όλα όσα φαντάστηκες; Ποια όνειρα έγιναν πραγματικότητα, και ποια έμειναν σαν ξεθωριασμένες εικόνες σε μια μακρινή ακτή του νου σου;
Έζησες τη ζωή σου σαν ποίηση, αλλά σε ρωτάω: πόσες φορές κατάφερες να δεις τον εαυτό σου μέσα σε αυτήν;
Ξέρω ότι ήσουν πάντα εκεί για τους άλλους, ότι αγάπησες με μια αγνότητα που οι περισσότεροι δεν μπορούν να καταλάβουν. Αλλά αγάπησες ποτέ τον εαυτό σου;
Ελπίζω πως έμαθες πως η ευαισθησία δεν είναι αδυναμία, αλλά δύναμη. Και πως δεν χρειαζόταν να σώσεις τους πάντες – μόνο να είσαι εκεί, πραγματικά εκεί.
Και αν στα 90 σου μπορείς ακόμα να δακρύσεις μπροστά στην ομορφιά ενός ηλιοβασιλέματος, αν ακόμα βλέπεις μαγεία στον κόσμο, τότε ναι – τα κατάφερες.